Đến nay, HTX Nông nghiệp và Dệt thổ cẩm của M'Lop đã có hơn 300 hội viên
Để cứu nghề truyền thống của đồng bào Tây Nguyên trước nguy cơ mai một, cần phải có chính sách từ các cấp chính quyền. Trên địa bàn huyện có ba làng nghề là dệt thổ cẩm tại làng Nghe Lớn (thị trấn Kông Chro) và hai làng nghề mây, tre đan tại làng Hà Tiên và Nhang Lớn (xã Đak Kơ Ning). Với sản phẩm dệt thổ cẩm, khai hoang theo hướng gắn với du lịch hay tham dự giới thiệu sản phẩm vùng, miền.
"Mình già rồi sẽ chết đi nhưng mình hy vọng nghề dệt vải sẽ còn sống mãi". Đây là những làng nghề truyền thống được hình thành khá sớm, phê chuẩn dự án "tương trợ và phát triển làng nghề truyền thống" do Đoàn TNCS Hồ Chí Minh huyện Kông Chro làm chủ đầu tư với tổng kinh phí 210 triệu đồng, trong đó huyện bỏ ra 100 triệu đồng, phần còn lại là từ công lao động và vật liệu xây dựng của đoàn viên, thanh niên.
Nói đến nghề dệt thổ cẩm ở Gia Lai, không ai không biết đến chị M'Lop, Chủ nhiệm HTX Nông nghiệp và dệt thổ cẩm xã Glar, huyện Đác Đoa, chị Rah Lan Pel - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Dệt thổ cẩm xã Biển Hồ - TP Plây Cu. Bởi các sản phẩm này không được người dân dùng luôn trong đời sống sinh hoạt gia đình nữa. Người làm các nghề này chính yếu là nghề phụ, tranh thủ thời gian nông nhàn.
Còn với nghề mây, tre đan thì đốn là cung cấp vật liệu cho các vùng khác, còn sinh sản sản phẩm thì bị hạn chế bởi tay nghề.
Qua tìm hiểu, hiện thời sản phẩm làm ra, không phải không có khách hàng nhưng do nhiều nhân tố, trong đó việc tìm đầu ra còn yếu nên sản phẩm làm ra khó tiêu thụ. Người thì chuyên vót âm thanh, người làm chân, người khắc hoa văn lên đàn.
Chủ nhiệm Rơ Châm Tih cho biết: Thành công của HTX Nhạc cụ truyền thống Tây Nguyên chính là các thành viên trong HTX được chuyên môn hóa từng khâu sản xuất.
Nên chăng xây dựng các làng nghề thành các điểm đến tham quan cho khách du lịch, xây dựng hàng ngũ các nghệ nhân và các sản phẩm do họ làm ra là một sản phẩm du lịch, lấy việc phục vụ du khách là đốn. Phó Trưởng phòng Khuyến công và tham vấn công nghiệp - Sở công thương nghiệp Gia Lai Ngô Quốc Thịnh cho biết: Các nghề thủ công ở Gia Lai đẵn để phục vụ nhu cầu sinh hoạt, sinh sản của bà con chứ ít gắn với kinh dinh thương mại.
Nhận thức được điều đó nên những năm qua, bằng nhiều nguồn vốn khác nhau, tỉnh Gia Lai đã đầu tư xây dựng chín làng nghề, với tổng kinh phí gần chín tỷ đồng như: Xây dựng cơ sở hạ tầng cho làng nghề truyền thống của HTX Nhạc cụ dân tộc Thắng Lợi (TP Plây Cu), HTX Thảo Nguyên (xã Ia Phìn, huyện Chư Prông) sản xuất bẹ chuối, mây, tre đan; HTX Nông nghiệp và Dệt thổ cẩm xã Glar (huyện Đác Đoa).
Ở làng nào cũng có những người dệt giỏi, tay nghề cao, thành ra những sản phẩm thổ cẩm chị em ở hiệp tác xã làm ra rất khác so với thổ cẩm bình thường, từ đường nét hoa văn cho đến độ mịn, phối mầu đều sắc sảo. Thế nhưng, sau một thời kì, các HTX này chỉ hoạt động cầm chừng hoặc chuyển sang hướng làm ăn khác. Chị M'Lop Chủ nhiệm HTX trăn trở: Hiện nay, nghề dệt thổ cẩm truyền thống ít được đồng bào dân tộc thiểu số chú trọng.
Tạo được khá nhiều sức hút song vẫn đẵn mang tính thời vụ. Lớp dạy nghề dệt thổ cẩm của Hợp tác xã Nông nghiệp và Dệt thổ cẩm xã Glar (Đác Đoa). Chúng tôi cũng đã có dịp chuyện trò với nhiều người và ghi nhận nhiều quan điểm tâm đắc làm sao để nghề truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên thật sự trở thành sản phẩm hàng hóa có giá trị và được người tiêu dùng ưng.
Ngoài việc làm đàn, ông Joan còn truyền nghề cho lớp trẻ và học sinh trước nhất của ông chính là cậu con trai Ksor Quynh, năm nay vừa tròn 17 tuổi.
Cùng với các Câu lạc bộ (CLB) này, từ năm 2004, xã Biển Hồ (TP Plây Cu) cũng đã thành lập được CLB dệt thổ cẩm với 53 thành viên, gần đây có thêm làng sinh sản nhạc cụ dân tộc truyền thống phường Thắng Lợi (TP Plây Cu), làng dệt thổ cẩm kết hợp với du lịch ở Đê K'Tu (Mang Yang), HTX đan lát ở Ia Phìn (Chư Prông).
Duy trì và phát triển làng nghề truyền thống, ngoài giá trị về kinh tế, thì giá trị văn hóa đóng vai trò quan yếu. Còn nhớ, tại hội nghị bình chọn và trao giấy chứng thực sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh năm 2012, tất cả những người có mặt hôm ấy đều ấn tượng trước màn trình diễn các loại nhạc cụ độc đáo của nghệ nhân Rơ Châm Tih, Chủ nhiệm HTX Nhạc cụ truyền thống Tây Nguyên (làng Chuet 2, phường Thắng Lợi, TP Plây Cu).
Huyện Kông Chro được xem là địa phương chú trọng đến việc duy trì và phát triển các làng nghề truyền thống. Bài và ảnh: ANH PHAN, ĐỨC THỤY. Có nhẽ vì suy nghĩ này mà M'Lop không ngần ngại và nồng hậu khi đứng ra tổ chức nhiều lớp tập huấn để truyền nghề dệt thổ cẩm cho các chị và con em trong các xã trên địa bàn huyện.
Không những thế, nghề truyền thống ở đây đang phải đối mặt với nguy cơ mai một, khó bảo tàng, trong khi lại chịu sức cạnh tranh rất lớn với các sản phẩm của công nghệ đương đại. Nhiều ý kiến cũng cho rằng, rất cần có sự chủ động phối phối hợp với ngành văn hóa, du lịch; sự kết liên chặt chẽ giữa các làng nghề trong từng địa phương, trong khu vực các tỉnh Tây Nguyên nhất là cần hăng hái độ các doanh nghiệp ở các thành thị lớn chịu đảm đương khâu giải quyết đầu ra cho sản phẩm.
Là một thành viên của HTX, ông Ksor Joan đã có hơn 20 năm gắn bó với nghề làm nhạc cụ truyền thống và là một trong những người trước nhất cùng Rơ Châm Tih thành lập HTX.
Ngoài ra, theo những người làm công tác văn hóa, thì việc thường xuyên tổ chức và duy trì các lễ hội truyền thống ở từng địa phương hoặc khu vực cũng sẽ là cách giới thiệu có hiệu quả và ấn tượng nhất những giá trị, cũng như sự đa dạng của sản phẩm dệt thổ cẩm trong đời sống vốn rất phong phú của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên.
Theo đánh giá của các ban, ngành chức năng, ở Gia Lai hiện có hai nghề có triển vọng là nghề dệt thổ cẩm và mây, tre đan. Họ là những cô gái Gia Rai, Ba Na khéo léo#, lại được thừa hưởng sự mê say từ những người mẹ vốn một thời nổi tiếng về tài dệt vải khắp vùng.
Bản chất, Sở cũng đã xây dựng đề án hỗ trợ cho các nghề truyền thống, như tương trợ 50% phí tổn máy móc, thiết bị để làm nghề (không quá 100 triệu đồng) nhưng đáng buồn là hiện vẫn chưa có trường hợp nào được các ngành chức năng quan tâm giải quyết. Bên cạnh đó, vấn đề đầu ra cho sản phẩm vẫn đang là một bài toán chưa có lời giải.
Tuy nhiên, chỉ là "hàng sao" ở cấp độ địa phương, chứ so với các nơi khác thì còn yếu.
