Người lấy toán nuôi thơ

Đặc biệt là hay nói khôi hài, kể cả đối với những người anh mới gặp lần đầu, chưa biết xem của họ ra sao. Năm 1962 học lớp 10, Đặng Hấn tham dự cuộc thi học trò giỏi toán toàn miền Bắc. Đề thi trong bốn tiếng đồng hồ, anh chỉ làm ba mang tiếng hoàn chỉnh rồi ngồi chơi, thế nhưng khi tổng kết, anh không được giải gì vì phạm quy, bởi để một người bạn cùng dự cuộc thi đó chép mấy câu trong bài giải của anh ! nhà thơ Đặng Hấn. Thi đỗ vào khoa Toán, Trường đại học Tổng hợp Hà Nội, nơi những học trò xuất sắc nhất về môn toán của miền Bắc tập trung về, Đặng Hấn vẫn là một sinh viên giỏi của lớp, và điều khác lạ là ngoài toán ra, anh đặc biệt ham mê thơ. Đặng Hấn chẳng những tranh thủ thời gian đọc hết tuốt luốt những tập thơ thư viện nhà trường có, mà mỗi tập thơ mượn về, sau khi đọc xong, anh đều ghi cảm nhận của mình và chép lại một số bài yêu thích vào quyển sổ riêng. Và điều này mới thật đáng nể: anh đã chép tay tất cả quyển “Thi nhân Việt Nam” của Hoài Thanh, một điều mà sinh viên khoa Văn hồi đó không mấy ai làm được. Không chỉ đam mê đọc thơ người khác, Đặng Hấn còn thích làm thơ. Ngoài việc là người “tiên phong” trong “phong trào báo tường” của lớp Toán, anh còn sáng tác một “bản trường ca” tình yêu dài ngót ngàn câu lục bát về mối tình học sinh của mình với cô gái Tuyên Quang. Dạo đó ký túc xá ở bãi Phúc Xá, hàng năm vào mùa lụt, nước sông Hồng dâng lên ngập hết tầng một của giường đôi sinh viên, nhà trường phải cho thuyền ra chuyển chúng tôi vào đê để di tản lên ký túc xá Lò Đúc. Mỗi lớp phải cử một đôi người ở lại ngó nhà cửa, năm nào Đặng Hấn cũng xung phong làm nhiệm vụ này, mặc dầu sau đó phải mượn vở của bạn để chép bài, hoặc tự nghiên cứu giáo trình để bù vào những ngày không theo học chung với cả lớp. Khi lũ rút, lớp trở về, Đặng Hấn khoe rằng, suốt cả tuần khoái nhất là được cởi trần chống bè chuối đi chơi không chỉ trong ký túc và muốn ăn bất cứ khi nào, chỉ cần vẫy tay là có thuyền mang bánh mì đến bán! Tốt nghiệp, Đặng Hấn về công tác tại Viện Toán. Một căn phòng trên chục mét vuông mà “nhốt” sáu nhà toán học, khổ nhất là khi sáu bếp dầu cùng nổi lửa, khói đen mờ mịt, làm cho “các nhà” phải lao ra ngoài thềm mà thở! Anh nói rằng, giờ đây mỗi lần nghe bài hát “Nổi lửa lên em” của nhạc sĩ Huy Du là trí nhớ lại dắt anh về căn phòng đó với sáu bếp dầu cùng hun khói! Nhưng chính căn phòng ấy là nơi ra đời những bài thơ để bạn đọc Tuần báo Văn nghệ biết anh là tác giả của “Mùa bão mùa măng”, “Ổi Bo”, “Qua bãi nổi”... Đặng Hấn là người có thể đùa trước những chuyện nghiêm túc của bản thân mình. Hồi ở Viện Toán, anh đã một lần cưới vợ, nhưng không hiểu vì lẽ gì, chỉ vài tháng chung sống hai người đã chia tay nhau. Bạn bè hay tin đến chia buồn và hỏi xem chuyện anh bỏ vợ thì gia đình đã biết chưa. Không ngờ, Đặng Hấn đáp: “Hai ông anh nhận được tin ly hôn trước tin kết hôn (nhại “Màu tím hoa sim” đấy!-tác giả), còn bố mình thì thốt lên:“Con ơi quý hóa là con/Gửi thư như thể gửi bom về nhà”. Câu đùa của anh làm cho bạn bè cùng cười rồi rủ nhau đi xếp hàng mua bia hơi, chẳng còn ai nghĩ đến chuyện ly hôn nữa! Năm 1976, Đặng Hấn chuyển vào công tác tại Phân viện Toán ở phía Nam. Sau một thời kì, anh báo tin rằng sắp cưới vợ, và khoe:“Mình không chịu thiệt một ngày nào so với luật Hôn nhân và Gia đình, bởi đến ngày cưới, cô ấy tròn mười tám tuổi!”. Khi Ngọc Hân, con gái đầu lòng hơn ba tuổi, lần trước hết anh đưa vợ con ra Bắc thăm quê. Dạo ấy kinh tế khó khăn, việc lo phi cơ cho hai vợ chồng là một vấn đề lớn, anh có “sáng kiến” làm lại giấy khai sinh cho con, rút tuổi cháu xuống còn một tuổi rưỡi để được miễn vé. Khi qua cửa vào phòng đợi, cô soát vé xem giấy khai sinh, lại nhìn cháu Hân rồi hỏi: - vì sao cháu chỉ một tuổi rưỡi mà to ngần này? Đặng Hấn đáp ngay: - Cháu nó chăm ăn, chóng lớn, cô không mừng cho cháu, lại còn hỏi tại sao! Cô soát vé phì cười rồi cho cả nhà Đặng Hấn qua cửa. Lại nhớ hồi còn ở Trường Tổng hợp, một hôm Đặng Hấn và tôi có việc đến cơ sở một ở 19 Lê Thánh Tông. Trong khi đợi, thấy mấy bông hoa na mới mở, Đặng Hấn đứng lên chân tường để hái. Vừa hái được một bông, bỗng cô gái xinh đẹp mong thư viện nhìn qua cửa sổ hỏi: “Sao lại hái hoa đi, không để cho nó ra quả?”. Đặng Hấn: “Hoa đực thôi mà!”. Cô gái: “Hoa đực để nó thụ phấn chứ?”. Đặng Hấn: “Nó vừa thụ xong!”. Cô gái nguýt chàng sinh viên lần đầu mới gặp một cái thật dài rồi rời khỏi cửa sổ. Sau một thời kì công tác ở Phân viện Toán phía Nam, anh chuyển về giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế thành thị Hố Chí Minh. Phó Giáo sư Đặng Hấn là người khá nổi tiếng về bộ môn Xác suất. Nhiều trường đại học ở khu vực phía Nam dùng giáo trình Toán xác suất do anh biên soạn, cả lý thuyết và bài tập. Sinh viên nào được học thầy Hấn là một điều may mắn, không chỉ vì thấy là chuyên gia tầm cỡ về môn này, mà còn vì một lẽ nữa, thầy rất vui tính, có khi làm buổi lên lớp vui như một buổi sinh hoạt câu lạc bộ, mà người học vẫn nắm chắc được nội dung bài học. Có một lần, khai mạc buổi học về Xác suất thống kê, thầy Hấn nêu lên nhận xét hài hước của một nhà toán học nước ngoài về môn này làm cả lớp không nhịn được cười: “Bộ môn Xác suất thống kê giống như một chiếc mi ni zuýp của cô gái đẹp, nó gợi mở cho người ta nhiều ý tưởng hay ho, tuy nhiên vẫn giấu đi một cái gì rất cơ bản”! Những ai từng hiểu về xác suất thống kê đều thấy rằng nhận xét hài hước kia thật chí lý! Tạng người Đặng Hấn khá gầy, nhưng nếu ai hỏi tại sao gầy thế thì anh giải đáp: “Mơ hão nên hao mỡ!”. Dạy toán ở Trường Đại học Kinh tế chỉ là một phần nhỏ so với việc giảng dạy của anh. Ngoài việc dạy thêm rất nhiều “cua” ở đô thị này, hầu như quý nào anh cũng được mời đi dạy ở các tỉnh khác. Có điều lạ là bận đến như thế, nhưng thơ anh vẫn xuất bản đều. Thành tựu lớn nhất của Đặng Hấn về văn hoc, đầu tiên là thơ thiếu nhi. Vài chục năm nay, nếu kể dăm người viết thơ thiếu nhi thành công nhất nước, người ta không thể không nhắc đến tên anh. Tập thơ “Cầu chữ Y” của anh được giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam có nhiều bài thật xuất sắc. Ở thơ thiếu nhi, sự sáng ý, hóm hỉnh của Đặng Hấn được phát huy để làm nên sự bất thần, nhỡ ra. Sinh thời nhà thơ Chế Lan Viên đánh giá rẩt cao trí tưởng tượng của Đặng Hấn khi viết thơ cho thiếu nhi. Viết về đôi mắt con nít, khó ai viết hay hơn anh:“Trong như nước, sáng như sao / Mở ra là thực, khép vào là mơ”. Sáng dạ, hóm hỉnh và óc tưởng tưởng phong phú không chỉ dừng lại trong “Cầu chữ Y” (1986, 1992, 1997), mà còn biểu đạt trù phú trong các tập thơ cho thiếu nhi tiếp theo của anh, như “Những chuyện thần tiên” (1987), “Hoa thơm trái chín” (1988), “Sài Gòn của bé” (1998), “Quà tặng tuổi thơ” (2000)... Bên cạnh việc xuất bản các tập thơ thiếu nhi của mình, anh còn tuyển chọn nhiều tập viết cho thiếu nhi của các thi sĩ khác. Quyển sách nào của anh cũng được làm thuê phu và in rất đẹp. Với thơ cho người lớn, anh thành công ở mảng thơ tình, ở đây, tính mẫn cảm và hóm hỉnh được phát huy. Lứa tuổi đang yêu rất thích thơ tình của anh, bằng chứng là quyển “Thơ tình Đặng Hấn” không phải bù lỗ! đồng thời với việc sáng tác, Đặng Hấn chú trọng công việc soạn. Không kể các giáo trình Xác suất, không kể các sách toán anh dịch, quyển sách anh soạn được độc giả đón nhận hăm hở nhất có lẽ là quyển “Câu đố Việt Nam”, dày hơn 600 trang. Mấy chục trang đầu anh dành cho phần tổng luận về câu đố, trong đó anh phân chia câu đố ra các loại, một cách rất hợp lý. Tiếp đến là câu đố anh sưu tầm từ xưa đến nay; rồi đến phần câu đố do anh sáng tác... Có người nhận xét rằng, nếu một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian làm được một quyển sách như thế đã là điều đáng kiêu hãnh. Nói về ca dao phương ngôn Việt Nam, không thể không kể đến Vũ Ngọc Phan, và nói đến câu đố ở nước ta bây chừ, chẳng thể bỏ qua Đặng Hấn... Khi được hỏi lấy thời kì đâu để có thể làm được nhiều việc như vậy, Đặng Hấn cười: “Việc chính của mình là đi dạy, như chỉ quan hoài chuyện đi, còn chuyện dạy không thành vấn đề! Còn việc sáng tác hay biên soạn, mình nghĩ rằng, thời kì là quan yếu nhưng không phải quyết định, cái quyết định là công việc đó có thôi thúc mình không, nếu nó thôi thúc, ắt sẽ tìm ra thời gian”! Còn hỏi anh lấy tiền đâu để xuất bản các sách ấy, anh nói: “Những quyển sách mình tuyển, biên soạn, nói chung không phải bù lỗ, thậm chí như quyển câu đố còn có lãi! Còn thơ ư? Đã có Toán nuôi thơ”! Có lần trò chuyện về nhà thơ Lê Quốc Hán, Tiến sĩ Toán học, người dạy luyện thi nức danh một thời ở Trường Đại học Vinh, Đặng Hấn bảo rằng Lê Quốc Hán “lấy thi nuôi thơ”, còn bản thân mình, vì không dạy luyện thi nên anh đành phải “lấy toán nuôi thơ”! Để kết thúc bài viết này, tôi xin chép lại mấy dòng “trích ngang” mà Đặng Hấn đã khai trong hồ sơ gửi Hội Nhà văn: “Họ tên: Đặng Hấn (tức Hận Đắng). Quê thái hoà, sinh năm Nhâm Ngọ (1942), tốt nghiệp Đại học Tổng hợp năm Bính Ngọ (1966), lập gia đình năm Mậu Ngọ (1978) và vào hội Nhà văn Việt Nam năm Canh Ngọ (1990)”... Thế ra người này rất thích ngọ... Nguậy! Đặng Hấn là thế, nếp gặp, bạn còn bổ sung thêm nhiều điều huých khác! Vương Trọng